GENEL BİLGİ:
Dondurmaların ve soğuk havaların içeceği olan salep; orkide (Orchidaceae) ailesinin bir üyesi. Anadolu'da orkide çeşitlerine verilen bir isim olan salep, salepgiller familyasının yumrularından elde edilen ve genellikle toz haline getirilmiş bir üründür. İçecek ve dondurma yapımında kullanıldığı gibi gıda katkısı olarak kullanılmaktadır. Kökünde 2 adet yumrusu olan salep, tel köklü otsu bir bitkidir. Bu yumrular nişasta benzeri (polisakkarit glucomannan-glikomannan) bileşikler içerir. Mor veya kırmızı renkteki çiçekleri konik, salkım veya başak şeklindedir.
Salep bitkisinin kökü mevsiminde toplanır. Bir süre kurutulduktan sonra toz haline getirilir. Salep yumruları, nişasta benzeri glikomannan, müsilaj (bitkiler ve mikroorganizmalar tarafından üretilen kalın yapışkan sıvımsı madde), glikoz ve uçucu bir yağ taşır. Sıvılarla kullanıldığında şiştiği için özellikle içecek ve dondurma yapımında kullanılır.
Salebe geleneksel Türk içeceği denilebilir. Alkolün yasaklanması ile hayatımıza girip, tadı, lezzeti, yararı ve afrodizyak özelliği nedeniyle kendisine yer edindiği biliniyor. Sade kullanımı yanısıra Osmanlı sarayında da padişah macunu malzemelerinden biri haline gelmiş salep.
Bir önceki yıldan kalan yumru, salebin bahar mevsiminde yeniden yeni yumrular yapması için yeniden üretir. Yeni yumruları oluştuğundan, bitkinin genetik değerlerini ve toprak üzerine çıkması için yeterli besinleri aktaran eski yumru yok olur. olgunlaşma dönemi sonrası, salebin yapımı için toplanan yeni yumrular, büyüme işlevlerini yitirip salep özelliğini kazanabilmesi için kaynatılır. Kaynatılan salep daha sonra güneşte kurutulur.
Salep yumrusunun enzim salgılamasını önlemek için yapılan bu kaynatma ve kurutma işlemi, aynı zamanda salebin bilindik lezzete ulaşması ve aromatik bileşiklerini öne çıkması içindir. Kaynatma işleminden geçen salep çok sert hale gelmiş adeta taş gibi olmuştur. Değirmenlerde öğütülerek kullanıma sunulan salep, öğütme işlemi yapılabileceğine inanılırsa tane halinde de alınabilir.
Salebin büyük bir kısmını oluşturan müsilaj (bitkiler ve mikroorganizmalar tarafından üretilen kalın yapışkan sıvımsı madde) bileşeni sayesinde ağızdan başlayarak, boğaz ve yutak yollarını yumuşatır. Dolayısıyla bu kısımlarda oluşacak tahrişlerin önüne geçer. Ses kısıklıklarını önlemede yararlılık gösterir. Öksürük, nezle ve bronşit gibi üst yolunum yolu hastalıkların önleyici olduğu gibi tedavisinde de yararlıdır.
Salep, regl / adet dönemi sancılarını dindirilmesinde etkin bir içecektir. Sancılı regl / adet dönemi geçiren kadınların dönem öncesi ve süresince salep tüketmesi, sancı nöbetlerini başlamadan gidermesi denilebilir. Bunun yanında gebelikte rahim kaslarının gevşemesine, sıklaşan rahim kasılmalarının azalmasına dolaysıyla gebeliğin daha kolay geçmesine yardımcı olur.
Salep, düzensiz beslenmeleri beslenme istikrarı sağlayacak düzeye taşıyabildiğinden iştahsızlığı giderebilecek yegane bitkilerden biridir. Müsilaj maddeleri ve bileşenlerinin katkılarıyla, günde 1-2 bardak salep bu sorunun giderilmesine fayda sağlayacaktır. Çünkü salep hazmı kolaylaştırıp bağırsakları çalıştırır. Bu yönüyle salep kilo vermek isteyenlerin, diyet yapanların sıklıkla kullanmaması gereken bir ürün olarak ortaya çıkar.
Salebin içeriğindeki musilaj bileşimi, bağırsak hareketlerinin düzenlenmesinde oldukça olumlu katkılar sağlar. Yapısı gereği bağırsak duvarlarında varlığını uzun süre sürdüren salep, bağırsak sistemini kontrol altında tutar ve bir düzen içinde çalışmasını sağlar. Bağırsak içi bu yararlılığı ile kabızlık sorunlarını giderir.
Hazımsızlık sorununu giderek mide üzerindeki azaltarak, besinlerin kolayca ve iyice sindirilip yararlı hale gelmesine etkin olur. sağlıklı bir sindirim sisteminin oluşumuna fayda sağlar. Dolaysıyla; mide hazmetme, besinlerden faydalanabilme ve kabızlık sorunlarını gidererek sağlıklı bir sindirim sisteminin oluşumuna fayda sağlar.
Bağırsak solucanlarının, bağırsak kurtlarının da düşmesinde, getirdiği düzenli bağırsak çalıştırma özelliğiyle ishal durumlarının ortadan kaldırılmasında etkilidir.
Grip veya nezle gibi hastalıklarla karşılaşmaları azaltacağı gibi bu durumlarda oluşan vücut titreme veya üşüme gibi şikayetleri asgariye indirebilmek için salep çok etkindir. Düşen vücut ısısını yükseltebilmek, vücut ısısını uzun süre dengede tutabilmek için salep çok yararlıdır. Besleyici ve doyurucu özelliğe sahip bir gıdadır.
Bu nedenle; solunum yolu hastalıklarında olduğu gibi çok soğuk etkisi altında kalma durumunda da salep iyi bir çözümdür. Bu tür rahatsızlıklar durumlarında ter attırarak için kullanılabilir. Bu yönüyle salep, kısa sürede hastalık şikayetlerinden kurtarabilmeye yardım eder.
Rahat ve yumuşak içimi yanısıra vücuda sıcaklık vererek kasları yumuşatması, sağlıklı bünye için çok önemli faydalar sağlar. Gerginliği alması ile stresi yok edip sinirleri gevşetir. Relaks bir vücudu tesis etmesi ile damarlar üzerinde baskı kuran kaslar gevşer, dolaşım sistemi dolaysıyla vücudun her zerresine kan ulaştırmakla görevli kalbin üzerindeki yükü azaltır. Kalp sistemininin (kardiyovasküler sistem) görevi olan kan dolaşımı rahatlar, kalp krizi riski azalır.
